Dziedzictwo Kulturowe

DZIEDZICTWO KULTUROWE

Gmina Roźwienica oprócz walorów przyrodniczo-krajobrazowych, posiada bogatą i ciekawą historię. Jako obszar dawnego osadnictwa, odznacza się bogactwem występowania dóbr kultury takich jak stanowiska archeologiczne, obiekty architektury i budownictwa. Historyczna sieć osadnicza wraz z wytworzoną komunikacją ściśle związana była z powiatem jarosławskim. I tak trakt w kierunku południowym tzw. węgierski stworzył osadnictwo i nazewnictwo, stąd powstały nazwy wsi Węgierka i Wola Węgierska.

Bystrowice – wieś została lokowana na prawie polskim pod nazwą Bystrejowice w połowie XIV wieku. W XVII wieku spotykamy także nazwę Bystrziowice. Prawdopodobnie od XIV wieku wieś należała do Mikołaja Mzurowskiego razem z pobliskimi miejscowościami, a później przeszła we władanie jego syna Jana Mzurowskiego. W 1464 roku Bystrowice wraz z powstałym na jej gruntach przysiółkiem Więckowicami zostały podzielone między synów Jana Mzurowskiego – Jana i Mikołaja. W wieku XVI Bystrowice były wsią dobrze zagospodarowaną, istniał młyn na Mleczce, w 1507 roku w źródłach wzmiankowana jest cerkiew. Prawdopodobnie cerkiew uległa zniszczeniu podczas niezwykle niszczących najazdów tatarskich z lat 1623 – 1624. Bystrowice nie posiadają ciekawych zabytków, jednak na uwagę zasługuje karczma, murowana na przełomie XIX i XX wieku obecnie szkoła podstawowa. Z tego samego okresu pochodzi kilkanaście zabytkowych domów oraz dwie murowane kapliczki.
Chorzów – miejscowość leżąca niedaleko Pruchnika, ale administracyjnie należąca do gminy Roźwienica. Pierwsza wzmianka dotycząca Chorzowa pochodzi z 1436 roku, wieś była wtedy własnością Jana z Rozborza. Prawdopodobnie miejscowość jest nieco starsza i powstała na przełomie XIV i XV wieku. Chorzów nie posiada wielu zabytków. Przetrwał do naszych czasów murowany budynek szkoły z końca XIX wieku oraz starej karczmy z początków XX wieku Miano zabytków nosi także około 20 domów z tego samego okresu.
Cząstkowice – niewielka miejscowość położona na zachodnich obrzeżach gminy Roźwienica. Początki wsi sięgają połowy XIV wieku. Dziś w Cząstkowicach możemy zobaczyć pozostałości zespołu dworskiego z przełomu XIX i XX wieku. Jest to obecnie własność krakowskiej Stacji Hodowli Roślin, najstarsze budynki pochodzą z 1870 roku, najmłodsze 1904 roku. Są to murowane pozostałości bramy i ogrodzenia, rządcówka, stajnia, spichlerz (1870), gorzelnia, murowane 3 stodoły oraz dom robotników folwarcznych. Ponadto w miejscowości można zobaczyć kilkadziesiąt, uznanych za zabytki, przeważnie drewnianych domów z początków XX stulecia.
Czudowice – mała miejscowość położona w gminie Roźwienica. Wieś najprawdopodobniej powstała w pierwszej połowie XIV wieku, ale najstarsza pisana wzmianka pochodzi dopiero z 1438 roku. Dziś w Czudowicach możemy zobaczyć murowaną w 1895 roku kapliczkę, dawną szkołę podstawową oraz kilka zabytkowych domów. Niewątpliwym atutem miejscowości jest piękny krajobraz.
Roźwienica – pierwsza pisana wzmianka o Roźwienicy (Rozdwienicy) pochodzi z 1387 roku, kiedy to Władysław Jagiełło ofiarował za zasługi w wprowadzeniu go na polski tron Janowi z Tarnowa miasto Jarosław wraz z zamkiem i districtus iaroslaviensis. Jedną z miejscowości jakie obejmował ten obszar była Roźwienica. Ostatnimi właścicielami Roźwienicy byli Górscy herbu Szeliga, którzy mieszkali tu do 1946 r. W I połowie XIX wieku wybudowano tu duży murowany dwór o rozbudowanej bryle. Po II wojnie światowej budynek został zaadaptowany na szkołę a później znajdowały się tutaj m.in. biura Gminnej Spółdzielni, wytwórnia wód i ośrodek zdrowia. Od momentu wyremontowania budynku mieści się w nim siedziba Urzędu Gminy. Budynek posadowiony jest wśród ogrodów krajobrazowych sięgających XVIII w. Na terenie wsi znajdują się ponadto obiekty zabudowy chłopskiej, drewnianej i murowanej z końca XIX i połowy XX wieku, podlegające ochronie konserwatorskiej.
Rudołowice – nazwa wsi wskazuje, iż znajdowała się tu ruda żelaza, a dawni mieszkańcy zajmowali się jej wydobyciem, a być może wytopem. Pierwsza pisana wzmianka o Rudołowicach pochodzi z 21 X 1393 roku i dotyczy fundacji parafii dokonanej przez Mikołaja Mzurowskiego. Sama wieś powstała wcześniej, najpewniej w połowie XIV. Była lokowana na prawie polskim, a w 1450 roku została przeniesiona na korzystniejsze prawo magdeburskie. Parafia ta w 1446 r. przeszła w posiadanie Bożogrobców (Miechowici). W 1624 roku napad Tatarów zniszczył wieś i kościół, który dopiero w 1646 roku odbudował ks. Marcin z Brzeska. Powyższy kościół pw. Św. Mikołaja pozostał do dziś. W XIX wieku dobudowano dzwonnicę. Na terenie wsi z okresu późniejszego tj. XIX wieku pozostał do dziś zespół dworsko - parkowy z dworem murowanym stanowiący własność W. Dembińskiej. Dwór ten usytuowano na terenie, na którym już w 1629 roku była siedziba obronna. Pozostałe obiekty zabytkowe to zabudowa drewniana, chłopska z poł. XX wieku, wymieniona w rejestrze zabytków.
Tyniowice – miejscowość według badań Krzysztofa Wolskiego powstała w połowie XIV wieku i położona jest na szlaku południowym i podobnie jak Węgierka stanowiła od dawna teren zabudowany. Z pozostałości świadczących o dawnych dziejach została jedynie cerkiew grecko - katolicka pw Św. Dymitra, drewniana oraz zespół dworsko-parkowy z dworem i spichlerzem murowanym. W centralnym miejscu wsi, nieopodal kościoła stoi murowany dwór Łada Grodzkich wybudowany w stylu zameczku szwajcarskiego, będący obecnie siedzibą szkoły.
Węgierka – położona jest przy trasie łączącej Jarosław z Pruchnikiem. Nie wiadomo, kiedy miejscowość została założona, istniała już w połowie XIV wieku, a pierwsza wzmianka pochodzi z 1358 roku. Wieś położona jest na pograniczu Pogórza Dynowskiego i Pogórza Rzeszowskiego ciągnie się na długości 5 km wzdłuż Węgierki, potoku źródłowego Mleczki Wschodniej. Pod koniec XIV wieku i na początku XV wieku istniała tutaj osada o nazwie Tylicz, której właścicielem był słynny Diabeł Łańcucki - Starosta Stanisław Stadnicki. We wsi znajduje się cerkiew grekokatolicka pw. św. Paraskewii z początku XIX wieku. We wsi można zobaczyć także malownicze, zabytkowe kapliczki i krzyże oraz drewniane chałupy, głównie z przełomu XIX i XX wieku.
Więckowice – obecnie jedno z mniejszych sołectw w gminie Roźwienica, posiada bardzo stary rodowód. Wieś powstała jako przysiółek Bystrowic pod nazwą Wyączkowycze najpewniej około połowy XVI wieku. Na terenie miejscowości znajduje się zabytkowy dwór będący własnością prywatną.
Wola Roźwienicka – powstała prawdopodobnie z inicjatywy Jana Gołuchowskiego mana Roźwienicy w pierwszej połowie XV wieku. Nazwa Wola sugeruje, iż wieś została założona na tzw. surowym korzeniu, a osadnicy dysponowali od kilku nawet do 30 – letniego okresu wolnizny od świadczeń na rzecz feudała. Przypuszczalnie był to przysiółek znacznie starszej Roźwienicy, który w miarę rozwoju gospodarczego przekształcił się w osobną wieś. W Woli Roźwienickiej zachowało się kilkanaście drewnianych domów z początków XX wieku zarejestrowanych jako zabytki. Do rejestru zabytków zalicza się murowaną szkołę z 1936 roku oraz 3 urokliwe kapliczki. We wsi znajduje się również pamiątkowy głaz z umieszczoną na nim tablicą, upamiętniającą 6 mieszkańców wsi zamordowanych przez hitlerowców w czasie pacyfikacji wsi w dniu 13 lipca 1944 roku.
Wola Węgierska – leży wśród malowniczych wzgórz porośniętych lasami, które sięgają powyżej 400 metrów nad poziomem morza na krańcach gminy Roźwienica. Wieś została założona w 1404 roku, pod nazwą Wola Tuliczowska na prawie polskim przez Jana Mzurowskiego, na gruntach wsi Węgierka. Oprócz przepięknego położenia wśród gór i lasów wieś posiada kilkadziesiąt drewnianych domów i zagród przeważnie z końca XIX i początku XX wieku, które tworzą przepiękną całość.

Na terenie gminy znajduje się 8 obiektów wpisanych do rejestru zabytków.